Phát Triển Du Lịch Xanh Trở Thành Sản Phẩm OCOP Đặc Trưng: Hướng Đi Bền Vững Cho Kinh Tế Nông Thôn

Trong bối cảnh phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa bản địa, du lịch xanh nổi lên như một mô hình kinh tế tuần hoàn và bền vững. Khi được lồng ghép vào chương trình “Mỗi xã một sản phẩm – OCOP”, loại hình này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng du lịch mà còn tạo điều kiện để nâng cao giá trị nông sản, thúc đẩy khởi nghiệp và xây dựng thương hiệu địa phương. Việc phát triển du lịch xanh trở thành sản phẩm OCOP đặc trưng đang được nhiều tỉnh, thành trên cả nước quan tâm và triển khai với nhiều kết quả tích cực.

1. Du lịch xanh – Mô hình phát triển bền vững trong bối cảnh mới

Du lịch xanh (Green Tourism) là loại hình du lịch đề cao yếu tố bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên, phát triển hài hòa với tự nhiên và cộng đồng địa phương. Khác với các loại hình du lịch đại trà, du lịch xanh nhấn mạnh đến trải nghiệm sâu sắc, trách nhiệm với môi trường và đóng góp trực tiếp cho sinh kế bền vững của người dân sở tại.

Du lịch xanh không chỉ giới hạn trong không gian sinh thái mà còn mở rộng đến:

• Du lịch nông nghiệp (Agri-tourism): kết hợp giữa canh tác nông nghiệp và tiếp đón du khách.

• Du lịch cộng đồng (Community-based tourism): người dân địa phương làm chủ hoạt động du lịch.

• Du lịch trải nghiệm – học tập (Experiential & Learning tourism): du khách trực tiếp tham gia hoạt động sản xuất, văn hóa, sinh hoạt.

Xu hướng du lịch xanh đặc biệt phù hợp với bối cảnh hậu COVID-19, khi nhu cầu về không gian xanh, du lịch chậm (slow travel), và tính trải nghiệm tăng cao. Ngoài ra, du lịch xanh còn góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), như giảm nghèo, bình đẳng giới, sản xuất tiêu dùng bền vững, và chống biến đổi khí hậu.

2. OCOP – Chương trình quốc gia nâng tầm sản phẩm địa phương

Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) là một trong những nội dung trọng tâm của Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, được triển khai toàn quốc từ năm 2018. Mục tiêu của OCOP là phát triển các sản phẩm đặc trưng địa phương, có nguồn gốc từ tri thức bản địa, trên cơ sở phát huy nội lực và tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị.

OCOP tập trung vào 6 nhóm sản phẩm chính:

• Thực phẩm (nông sản chế biến, đặc sản)

• Đồ uống (rượu, trà, cà phê)

• Thảo dược (dược liệu, mỹ phẩm thiên nhiên)

• Vải và may mặc

• Lưu niệm, nội thất, trang trí

• Dịch vụ du lịch nông thôn (vừa bổ sung mới, vừa có tiềm năng cao)

Trong đó, dịch vụ du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái ngày càng được xem là một sản phẩm OCOP có tính lan tỏa mạnh, không chỉ quảng bá sản phẩm mà còn kéo khách đến trải nghiệm tại chỗ.

3. Gắn du lịch xanh với OCOP – Nhân đôi giá trị

Khi du lịch xanh được phát triển thành sản phẩm OCOP, sẽ hình thành mô hình tích hợp nhiều lợi ích:

• Tăng giá trị sản phẩm địa phương: Du khách không chỉ mua đặc sản mà còn được tận mắt chứng kiến quy trình sản xuất – từ nông trại đến bàn ăn.

• Tạo việc làm tại chỗ: Người dân không phải ly hương mà vẫn có thể khởi nghiệp từ chính mảnh đất quê mình.

• Quảng bá văn hóa bản địa: Qua các tour trải nghiệm như gói bánh, làm rượu truyền thống, tham quan làng nghề.

• Xây dựng chuỗi giá trị khép kín: Từ sản xuất, chế biến, dịch vụ, thương mại đến quảng bá thương hiệu.

Các mô hình tiêu biểu đã được triển khai tại:

• Đồng Tháp: Làng du lịch hoa Sa Đéc kết hợp trồng hoa – trải nghiệm làm vườn – sản phẩm OCOP.

• Quảng Nam: Du lịch cộng đồng ở làng rau Trà Quế, gắn với rau sạch đạt chứng nhận OCOP.

• Lâm Đồng: Các farmstay trồng dâu, cà phê kết hợp lưu trú, trải nghiệm – tiêu thụ nông sản tại chỗ.

4. Những thách thức cần vượt qua

Mặc dù nhiều tiềm năng, việc phát triển du lịch xanh thành sản phẩm OCOP vẫn đang gặp một số rào cản:

• Thiếu chính sách đồng bộ: Cần tích hợp giữa ngành du lịch, nông nghiệp và chương trình OCOP.

• Hạ tầng du lịch còn yếu: Đường giao thông, lưu trú, vệ sinh môi trường chưa đồng bộ ở nhiều vùng nông thôn.

• Thiếu nhân lực có kỹ năng: Hướng dẫn viên địa phương, quản lý điểm đến chưa được đào tạo bài bản.

• Khó khăn trong truyền thông – quảng bá: Các điểm du lịch xanh nhỏ lẻ chưa tiếp cận tốt nền tảng số.

Để giải quyết, cần có sự vào cuộc của các cấp chính quyền, tổ chức hỗ trợ phát triển nông thôn, doanh nghiệp và chính cộng đồng dân cư sở tại.

5. Định hướng phát triển trong tương lai

Để thúc đẩy du lịch xanh trở thành sản phẩm OCOP đặc trưng, cần tập trung vào một số giải pháp chiến lược:

• Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá sản phẩm du lịch OCOP rõ ràng, có thể đo lường và áp dụng thực tế.

• Tăng cường đào tạo, chuyển giao công nghệ và kỹ năng quản trị, marketing cho người dân.

• Kết nối các điểm đến thành mạng lưới du lịch xanh, tránh phát triển nhỏ lẻ, manh mún.

• Ứng dụng chuyển đổi số trong quảng bá, đặt tour, đánh giá dịch vụ và truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

• Khuyến khích hợp tác công – tư trong phát triển mô hình du lịch xanh bền vững.

Du lịch xanh khi trở thành sản phẩm OCOP đặc trưng sẽ không chỉ giúp đa dạng hóa sản phẩm du lịch, mà còn tạo ra động lực phát triển kinh tế nông thôn bền vững, giữ gìn môi trường sinh thái và văn hóa bản địa. Đây là xu hướng tất yếu và cũng là cơ hội vàng để các địa phương bứt phá nếu có chiến lược đầu tư đúng đắn, lâu dài.